ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΝΟ LIMITS

[pinelopi20]

Η συναρπαστική ιστορία του συμιακού σφουγγαρά Χατζή - Στάθη και η ταινία «Απέραντο γαλάζιο» έκαναν ιδιαίτερα δημοφιλές ένα σπορ που προφανώς απευθύνεται σε λίγους. Η κατάδυση χωρίς όρια όχι μόνο απαιτεί απαράμιλλη φυσική κατάσταση και εξαιρετικό έλεγχο του σώματος, αλλά προϋποθέτει και άνθρωπο διατεθειμένο να παίζει ρώσικη ρουλέτα κάθε φορά που ορμά στην άβυσσο

Τη φωτογραφία του Ζαν-Κριστόφ Πετί τη συναντάς εδώ και χρόνια στο Internet ο ίδιος όμως ο Ζαν-Κριστόφ δεν βρίσκεται πια ανάμεσα στους ζωντανούς. Εχασε τη ζωή του το 2001, όταν ήταν μόλις 23 ετών. Ο πατέρας του συνεχίζει πεισματικά να μην κατεβάζει από εκεί τη φωτογραφία για να θυμίζει σε όσο το δυνατόν περισσότερους ό,τι αποκαλεί «Σύνδρομο του Απέραντου Γαλάζιου».

«Πρέπει να σταματήσουμε αυτό το μακελειό. Η ταινία "Απέραντο γαλάζιο" ήδη έχει προκαλέσει παραπάνω από 500 θανάτους. Ξέρεις, Ζακ, ότι χωρίς ένα πολυάριθμο συνεργείο ανθρώπων που όλοι να βρίσκονται εκεί γύρω και να είναι έτοιμοι να επέμβουν, αυτά τα εγχειρήματα ισοδυναμούν με αυτοκτονία. Χρησιμοποίησε τις γνωριμίες που έχεις στα μέσα ενημέρωσης». Ο πατέρας του νεκρού πια Ζαν-Κριστόφ έχει αρκετά μεγάλη πείρα από καταδύσεις και λίγο μετά τον θάνατο του γιου του αποφάσισε να κάνει κάτι. Και ο φίλος του ο Ζακ δεν ήταν άλλος από τον Ζακ Μαγιόλ, τον άνθρωπο που δάνεισε το όνομα και ένα μέρος από τα γεγονότα της ζωής του στον επίσης γάλλο σκηνοθέτη Λυκ Μπεσόν για να γυριστεί το 1990 η ταινία «Απέραντο γαλάζιο». Ενα έργο με εντυπωσιακά πλάνα από τον βυθό και με άξονα το σκληρό ανταγωνισμό ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που προσπαθούν - ο καθένας για λογαριασμό του - να κατεβούν όσο γίνεται πιο βαθιά χωρίς να χρησιμοποιήσουν φιάλες με αέρια κατάλληλα για την αναπνοή. Πρόκειται για κάτι που δεν είναι μόνο σενάριο, αλλά και σημερινή πραγματικότητα αφού επάνω του παρ' όλους τους συχνούς θανάτους συνεχίζουν να βάζουν τα χρήματά τους ως χορηγοί οι κατασκευαστές διαφόρων προϊόντων καταδυτικού εξοπλισμού όπως ρολόγια, βυθόμετρα, μαχαίρια, πανάκριβες στολές, ενώ η όλη δραστηριότητα έχει πάρει τον εντυπωσιακό και απόλυτα κυριολεκτικό τίτλο: Κατάδυση «No Limits».

Ο Χατζής του Στάθη

Οταν το 1913 ένα ιταλικό θωρηκτό στα ανοιχτά της Καρπάθου έχασε την άγκυρά του βάρους 80 κιλών ένας έλληνας βουτηχτής από τη Σύμη, ο 35χρονος Γιώργος Χατζής του Στάθη που οι ξένοι τον αναφέρουν παντού ως Χατζηστάθη, χωρίς κανένα καταδυτικό εξοπλισμό, με μόνο οδηγό μία πέτρα βάρους 14 κιλών δεμένη σε σχοινί που τη χρησιμοποιούσε στις καταδύσεις του πότε ως τιμόνι και πότε ως φρένο, φθάνοντας σε βάθος 83 μέτρων ύστερα από προσπάθειες έξι ημερών τη βρίσκει, δένει την αλυσίδα της και ανακουφισμένοι οι Ιταλοί την ανασύρουν στην επιφάνεια. Ο βουτηχτής αυτός, με ύψος περίπου 1,70 και βάρος 65 κιλά που έπασχε από εμφύσημα και διάρρηξη του ενός τυμπάνου (το άλλο δεν υπήρχε καν) μπορούσε κάτω από το νερό και σε μεγάλο βάθος να μείνει χωρίς ανάσα ως και επτά λεπτά αφού, όπως έλεγε, εκεί κάτω δεν αισθανόταν την ανάγκη να αναπνεύσει.

Αυτή η εκπληκτική επίδοση καταγράφτηκε στα αρχεία του Ιταλικού Ναυτικού και... ξεχάστηκε. Ωσπου εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '60 την ανέσυρε από τα αρχεία και επωφελήθηκε γενναία από αυτήν ένας Γάλλος, ο Ζακ Μαγιόλ. Ενας άνθρωπος του βουνού, που είχε ήδη εξασκηθεί στο να μένει κάτω από το νερό για σχετικά πολύ μεγαλύτερο χρόνο επειδή λάτρευε να παίζει με ένα δελφίνι. Διαβάζοντας την ιστορία του Χατζηστάθη κατάλαβε ότι το ανθρώπινο σώμα ήταν σε θέση να αντέξει σε μεγάλα σχετικά βάθη, ενώ ένας γιατρός της εποχής επέμενε ότι μετά τα 50 μέτρα όλος ο θώρακας θα συντριβόταν κάτω από την πίεση των στρωμάτων του νερού. Ο Μαγιόλ δέχτηκε να γίνει «πειραματόζωο» αφού άλλωστε γνώριζε πλέον την περίπτωση του βουτηχτή από τη Σύμη. Ηδη ένας ιταλός πρωταθλητής στις καταδύσεις, ο Εντζο Μαγιόρκα, που είναι το δεύτερο σημαντικό αν και αρνητικά παρουσιασμένο πρόσωπο στο «Απέραντο Γαλάζιο» το 1965 έφθανε σε βάθος 54 μέτρων. Από τότε εγκαινιάζεται για μία δεκαετία η κούρσα των όλο και μεγαλύτερων επιδόσεων σε βάθος μεταξύ Εντζο Μαγιόρκα και Ζακ Μαγιόλ, ενώ και τα μέσα ενημέρωσης φροντίζουν να εξάπτουν το ενδιαφέρον του κόσμου αφού δεν έλειψαν οι προκλήσεις μεταξύ των μονομάχων.

Ελκηθρο της αβύσσου

Στην κατάδυση με την επισήμανση «No Limits» ξεκινάς από την επιφάνεια για κάτω με το «έλκηθρο». Είναι ένα βάρος περίπου 15 κιλών με τη δυνατότητα να γλιστράει κατά μήκος ενός συρματόσκοινου στερεωμένου στο ένα άκρο του σε ένα βοηθητικό πλοίο και το άλλο άκρο του σε μεγάλο βάθος στο βυθό. Υπάρχει πάντα και ένα αντίβαρο σε παράλληλο συρματόσκοινο για λόγους ασφαλείας, ενώ στην αρχή το βάρος συγκρατείται στην επιφάνεια με ένα φρένο. Εχεις δηλώσει ως πού σκοπεύεις να φθάσεις και κατά μήκος της διαδρομής βρίσκονται άλλοι δύτες που, αναπνέοντας με φιάλες με μείγμα αερίων, παρακολουθούν την προσπάθεια και κυρίως είναι έτοιμοι να επέμβουν αν τυχόν συμβεί κάτι δυσάρεστο.

Οταν κάποιος είναι έτοιμος, απασφαλίζει το βάρος, λύνοντας το φρένο και πιασμένος από τις λαβές του βυθιζόμενου βάρους παρασύρεται προς τα κάτω. Οταν φθάσει στο επιθυμητό βάθος ή εκεί όπου αισθάνεται ότι μπορεί να αντέξει, σταματά, μένει εκεί περίπου για 30 δευτερόλεπτα για εξίσωση και αρχίζει η ανάδυση με τη βοήθεια ενός μικρού μπαλονιού που αστραπιαία γεμίζει με ελαφρό αέριο και συμπαρασύρει τον ως τότε καταδυόμενο σε μια πορεία ξανά προς τα επάνω και προς το φως.

Όταν συμβεί κάτι σε μεγάλα βάθη και ο καταδύτης χάσει τις αισθήσεις του, είναι μεγάλο πρόβλημα για τον δεύτερο που παρακολουθεί την κατάδυση, να τον ανελκύσει. Πόσο μάλλον που τα σημερινά βάθη του «No Limits», όντας γύρω στα 200 μέτρα, είναι... βυθισμένα στο σκοτάδι. Διότι κατεβαίνοντας από την επιφάνεια τα χρώματα αλλάζουν, παραμορφώνονται και τελικά χάνονται. Το κόκκινο μέσα στο νερό παύει να φαίνεται κόκκινο στο ανθρώπινο μάτι κάτω από τα οκτώ μέτρα, το πορτοκαλί κάτω από τα δέκα μέρα, το κίτρινο κάτω από τα είκοσι και σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος τα πάντα φαίνονται γαλαζωπά, ή κάπως προς το γκρι ώσπου να φθάσουμε στο απόλυτο σκοτάδι μετά τα 100 μέτρα. Αν για παράδειγμα κάποιος τραυματιστεί εκεί κάτω, το αίμα του θα φαίνεται μαύρο.

Ολοι οι καταδύτες κλείνουν τα ανοίγματα της μύτης με ένα δυνατό μανταλάκι συχνά από ελεφαντόδοντο για να μπορούν να πιέζουν τον αέρα στο εσωτερικό του κρανίου και να εξισώνουν κάπως την τρομακτική εξωτερική πίεση για να μην σπάζουν τα τύμπανα. Μερικοί καταδύτες γεμίζουν επίσης από πριν τα γυαλιά τους με νερό, γιατί πιστεύουν ότι σε μεγάλο βάθος η πίεση μπορεί πραγματικά να πετάξει έξω τους βολβούς των ματιών τους. Αλλωστε δε χρειάζεται ούτε να βλέπουν εκεί κάτω ούτε να σκέπτονται, αφού οι σκέψεις έχει αποδειχθεί ότι κάνουν τον εγκέφαλο να εργάζεται εντατικά, καταναλώνοντας πολύτιμο οξυγόνο. Γι' αυτό και οι περισσότεροι κατέχουν προχωρημένες τεχνικές γιόγκα που τους επιτρέπουν πλήρη αυτοσυγκέντρωση πριν από την προσπάθεια και σχεδόν έχουν ήδη «φύγει» από το περιβάλλον τους.

Για το κράτημα της αναπνοής μας οι εκτός Ελλάδος θεώρησαν καλό να χρησιμοποιήσουν τη λέξη με ελληνική ρίζα «apnea». Οταν σταματούμε εμείς την αναπνοή μας, το διοξείδιο του άνθρακα συσσωρεύεται στα αιμοφόρα αγγεία και στους πνεύμονες. Αν συνεχίσουμε, το διοξείδιο γίνεται τόσο ενοχλητικό στους πνεύμονες που ο άνθρωπος δεν κρατιέται άλλο και αναγκάζεται να αναπνεύσει πάλι κανονικά. Ενας υγιής άνθρωπος κρατάει την αναπνοή του κοντά στο ένα λεπτό. Το αυξημένο διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί ένα ερέθισμα που σημαίνει συναγερμό στο σώμα. Αν το σώμα αγνοήσει το σήμα συναγερμού, το διοξείδιο του άνθρακα συνεχίζει να ανεβαίνει, το γαλακτικό οξύ συνεχίζει να ανεβαίνει, το οξυγόνο συνεχίζει να εξαντλείται και κινδυνεύουμε να έχουμε απώλεια των αισθήσεων προτού ακόμη ο προστατευτικός μηχανισμός του διοξειδίου του άνθρακα και του γαλακτικού οξέος ειδοποιήσει το σώμα, διότι η φύση έχει προνοήσει ώστε ο άνθρωπος να μην μπορεί καν να αυτοκτονήσει κρατώντας την αναπνοή του.

Το διοξείδιο του άνθρακα όταν φθάσει στον εγκέφαλο μπαίνει στη χημειοευαίσθητη περιοχή του κέντρου της αναπνοής. Αν επιμείνουμε, ο εγκέφαλος θα δώσει διαταγή να παραλύσει το σώμα για να χάσουμε τον έλεγχο και τελικά να αναγκαστούμε ασυναίσθητα να αναπνεύσουμε. Αυτό ονομάζεται απώλεια του κινητικού ελέγχου, μια κατάσταση που περιγράφεται από τους απνεϊστές ως «σάμπα». Αν όμως αυτό συμβεί ενώ το άτομο είναι βυθισμένο σε νερό, μπορεί να παραμονεύει εκεί ο θάνατος. Διότι κλασικά το φαινόμενο της απώλειας των αισθήσεων συμβαίνει σε ένα βάθος από τα 10 μέτρα ως την επιφάνεια κατά την ανάδυση και οι δύτες χρησιμοποιούν χαρακτηριστικά τον όρο «το ραντεβού των 7 μέτρων». Αρκετές φορές απέχουμε, χωρίς να το γνωρίζουμε κιόλας, μερικά μόλις δευτερόλεπτα από το μπλακάουτ.

Μερικοί παίζουν επικίνδυνο παιχνίδι φθάνοντας κοντά σε αυτή την κατάσταση όταν πριν από την κατάδυση συνηθίζουν τον λεγόμενο «υπεραερισμό». Αυτό δίνει μεγαλύτερο κράτημα αναπνοής κατά 2-2,5 λεπτά. Οι πιο τολμηροί μάλιστα προχωρούν και στη συνέχεια εισπνέουν καθαρό οξυγόνο για να φθάσουν σε κράτημα της αναπνοής πέρα και από τα 10 λεπτά. Αν λοιπόν επακολουθήσει κατάδυση που απαιτεί αυξημένη δραστηριότητα, θα καταναλωθεί γρήγορα το οξυγόνο ενώ η περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα θα είναι ακόμη αρκετά χαμηλή ώστε να μην δώσει σήμα ότι είναι καιρός για εισπνοή - άρα να βγούμε στην επιφάνεια. Ετσι βάζουμε τον οργανισμό μας σε τεράστιο κίνδυνο. Γιατί μπορεί να χάσει τις αισθήσεις του προτού αισθανθεί ότι έπρεπε να ξαναβρεθεί στην επιφάνεια και να αναπνεύσει καθαρό αέρα.

Κάθε δέκα μέτρα κατάδυσης αυξάνουν την πίεση περίπου κατά 1 bar, άρα στα 80 μέτρα έχουμε φθάσει περίπου στα 9 κιλά σε κάθε τετραγωνικό εκατοστό, με αποτέλεσμα να πιέζεται το διάφραγμα. Ο καρδιακός ρυθμός επίσης πέφτει. Οι σφυγμοί από 90 το λεπτό ύστερα από 8 δευτερόλεπτα στο νερό πέφτουν στους 50 κι σε βάθος 80 μέτρων ο Ζακ Μαγιόλ μπορούσε να τους ελαττώσει στο καταπληκτικό 28 παλμοί το λεπτό. Οπως αναφέρει ο γιατρός, ειδικός στην καταδυτική και υπερβατική ιατρική κ. Νικ Τρικοίλης: «Ο μικρότερος όγκος αέρα που μπορεί να παραμείνει στους πνεύμονες είναι 1 λίτρο. Αυτό το λίτρο αέρος δεν μπορεί να αποβληθεί ποτέ, δεδομένου ότι η θωρακική κοιλότητα δεν είναι δυνατόν να συμπιεσθεί περισσότερο και το διάφραγμα είναι στην πιο υψηλή του θέση.

Κατά τη διάρκεια της κατάδυσης οι καταδυόμενοι ουρούν τακτικά πολλές φορές και σε μεγάλες ποσότητες ανάλογα με το βάθος. Οσο πιο βαθιά τόσο συχνότερα. Τα "ούρα του δύτη" όπως λέγονται είναι στην ουσία μεταλλικό νερό, αφού έχουν διαφορετική σύνθεση. Είναι άοσμα, άχρωμα, περιέχουν νάτριο, μικρή ποσότητα καλίου και μαγνησίου. Οσο περνάει η ώρα και δεν αναπληρώνουμε τα υγρά που χάνουμε στην κατάδυση (υπάρχουν και άλλες απώλειες), τα ούρα λιγοστεύουν σε μεγάλο βαθμό. Τότε λοιπόν αφού ο οργανισμός μας έχει διώξει από το αίμα ποσότητα νερού, παρατηρείται αιμοσυγκέντρωση, δηλαδή το αίμα έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, τα συστατικά του - κυρίως τα ερυθρά αιμοσφαίρια - διογκώνονται και έρχονται σε μεγαλύτερη επαφή και δέσμευση με το οξυγόνο βάσει του νόμου της διάχυσης.

Η κούραση που ακολουθεί είναι λογική, γιατί λόγω μη αντικατάστασης των χαμένων υγρών, η κυτταρική αναπνοή, ο μεταβολισμός και οι διάφορες καύσεις απαιτούν περισσότερη ποσότητα οξυγόνου, δηλαδή κατανάλωση μεγάλης ενέργειας με ταυτόχρονη παραγωγή γαλακτικού οξέος. Καλό είναι να αναπληρώνουμε τα χαμένα υγρά, γιατί έχει βρεθεί ότι αν η ποσότητά τους φθάσει στο 2%-3% και δεν αναπληρωθεί, μπορεί να προκαλέσει νευροδιαβιβαστικές βλάβες και πιθανώς να ευθύνεται για την εμφάνιση υποξιών.

Ο τελευταίος εκτός ορίων

Στις αρχές αυτού του καλοκαιριού, η λήκυθος με το όνομα Λοΐκ χαραγμένο επάνω παραδόθηκε από τη Βαλ Λεφέρμ που βρισκόταν στο κατάστρωμα ενός πλοιαρίου, στον αρχηγό μιας ομάδας από περίπου 30 ερασιτέχνες και επαγγελματίες δύτες για να τη βυθίσουν τελικά στα νερά της Μεσογείου, έξω από τη Βιλεφράνς της Νότιας Γαλλίας σε βάθος 80 μέτρων. Η χήρα Βαλ Λεφέρμ μαζί με τα δύο παιδιά της 4 και 8 ετών έκαναν αυτό που νόμιζαν ότι θα επιδοκίμαζε και ο απών πλέον Λοΐκ Λεφέρμ: να ρίξουν τη στάχτη του εκεί όπου πραγματικά αισθανόταν ότι έκανε την απόλυτη απόδραση, όπως έλεγε.

Ο 36χρονος κορυφαίος καταδύτης που έχασε τη ζωή του τον Απρίλιο του 2007 καθώς προπονείτο για να καταρρίψει για άλλη μία φορά, την πέμπτη στη σειρά, το παγκόσμιο ρεκόρ στο «No Limits» είχε ύψος 1,77, ζύγιζε 67 κιλά, ήταν τόσο γυμνασμένος που μπορούσε να κινεί το διάφραγμά του όπως άλλοι άνθρωποι το μικρό τους δάχτυλο και αντί για τα 3-4 λίτρα αέρα που ένας συνηθισμένος άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύσει στους πνεύμονές του, πριν από μία κατάδυση εκείνος αποθήκευε εννέα και έριχνε τους παλμούς του από τους 60 στους 15 μέσα σε 15 δευτερόλεπτα!

Εκείνη την ημέρα έξω από τις ακτές της Νότιας Γαλλίας είχε φθάσει μέσα σε 1 λεπτό και 55 δευτερόλεπτα στα 170 μέτρα και στην επιστροφή προς την επιφάνεια, όπως φαίνεται, κάτι πήγε στραβά και το οξυγόνο δεν του έφθασε λόγω υπεραερισμού, αφού τον βρήκαν σε βάθος μόλις 20 μέτρων από την επιφάνεια με έναν ροζ αφρό γύρω από τη μύτη και το στόμα. Το πόσο άδικα θυσιάστηκε εκείνον τον Απρίλιο μπορούμε να το καταλάβουμε και από το ότι μόλις τον περασμένο Ιούνιο ο Αυστριακός Χέρμπερτ Νιτς εδώ στον Σαρωνικό σύντριψε το παγκόσμιο ρεκόρ, φθάνοντας στα 214 μέτρα. Και μάλλον θα υπάρξει και συνέχεια...

Ο Λοΐκ Λεφέρμ μπορούσε να κινεί το διάφραγμά του με την ευκολία που όλοι εμείς κινούμε το μικρό μας δαχτυλάκι

ΒΗΜΑ science