[TAINIOKΡΙΤΙΚΗ] Οι Σημαίες των Προγόνων μας

[Remy Fincher]

"Flags of Our Fathers" emstar, 5

Του Κλιντ Ήστγουντ

Με τους Ράιαν Φίλιπε, Τζέσυ Μπράντφορντ, Άνταμ Μπιτς, Μπάρι Πέπερ, Τζέιμι Μπελ, Πολ Γουόκερ κ.α.

Όταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος πλησίαζε προς το τέλος του, αμερικανικές δυνάμεις έκαναν απόβαση στη νήσο Ίβο Τζίμα προκειμένου να καταλάβουν μια καίρια στρατηγική θέση που θα τους έφερνε πιο κοντά στην επικράτησή τους επί των Γιαπωνέζων. Κατά τη διάρκεια της σκληρότατης μάχης που ακολούθησε και στην οποία οι Αμερικανοί υπέστησαν φοβερές απώλειες, η ανύψωση της σημαίας σε ένα ύψωμα από έξι άνδρες και η απαθανάτισή της προκάλεσαν περηφάνια και ενθουσιασμό στον απογοητευμένο αμερικανικό λαό, αλλά και στην πολιτική και στρατιωτική κοινότητα που έσπευσε να την εκμεταλλευτεί στο έπακρο για να αυξήσει τις πωλήσεις των ομολόγων πολέμου...

Αν τελικά ο Κλιντ Ήστγουντ κερδίσει μια θέση στην ιστοριά του σινεμά ως δημιουργός, πράγμα βέβαιο πλέον μετά και το νέο του πόνημα, θα καταγραφεί ως "ο σκηνοθέτης που απομυθοποιεί πράγματα". Το έκανε με το είδος του γουέστερν (οι "Ασυγχώρητοι") και με τις "το-αουτσάιντερ-κερδίζει" ταινίες μποξ (το προπέρσινο "Million Dollar Baby") με εξαιρετικά αποτελέσματα, διθυράμβους και τα συνακόλουθα βραβεία. Με την ίδια επιτυχημένη συνταγή προσεγγίζει λοιπόν το αντιπολεμικό έπος και με μια κριτική ματιά αποδομεί μια ηρωική (; ) στιγμή του αμερικάνικου στρατού για να καταδείξει το αχαλίνωτο, αλλά απαραίτητο μάρκετινγκ που κρύβεται πίσω από αυτήν και την εφήμερη, αλα σόου μπιζ δόξα των πρωταγωνιστών της.

Ο μονόλογος που κλείνει το φιλμ καταλλήλως συνοψίζει την ουσία του: τίποτε στην κόλαση ενός πεδίου μάχης δεν αξίζει το χαρακτηρισμό "ηρωικό", έστω κι αν αυτός θα καταλήξει αναπόφευκτα να στολίζει πράξεις επιβίωσης, θάρρους και αυταπάρνησης για το σύντροφο και συμπολεμιστή. Πράξεις ανθρώπινης αγάπης και αξιοπρέπειας ή ακόμη και πράξεις ρουτίνας, στις οποίες προσδόθηκαν υπεράνθρωπες διαστάσεις από το λαό που έχει ανάγκη απάντησης στις προσευχές του και ανταμοιβής στη θυσία των παιδιών του, από τους πολιτικούς που διαβλέπουν ψήφους και παγίωση της εξουσίας τους, τους στρατιωτικούς που ελπίζουν σε συνέχιση και ενίσχυση του πολέμου που τους τρέφει και τους καταξιώνει, τα μέσα ενημέρωσης που στα πρόσωπα των αξιόμαχων στρατιωτών βλέπουν ένα διαρκές, λαοφιλές "λαυράκι". Η γενναιότητα μετατρέπεται από προσόν σε προϊόν, ο πατριωτισμός από ιδέα σε τζινγκλ, η σημαία από σύμβολο σε διαφημιστικό λογότυπο. Οι ήρωες θα περιοδεύσουν ως θίασος σε κάθε γωνιά της χώρας ζητιανεύοντας χρήματα από άτομα κάθε κοινωνικής τάξης και οικονομικής ευχέρειας, θα γίνουν μαϊντανοί σε εφημερίδες και περιοδικά (κάποιοι θα το απολάυσουν κιόλας) μέχρι ο κόσμος, το πλήθος που τους ζητωκράυγαζε και τους αποθέωνε να τους βαρεθεί. Μέχρι να καταντήσουν ανώνυμοι, περίγελοι, διασημότητες Ε' κατηγορίας, να φτάσουν στο σημείο να βγάζουν αναμνηστικές φωτογραφίες για ένα δολάριο και ένα γεμάτο οίκτο χτύπημα στην πλάτη.

Οι "Σημαίες" τα σκιαγραφούν όλα αυτά με ικανοποιητικό τρόπο, αλλά δυστυχώς η όποια αξία τους τελειώνει εδώ. Η επιμονή του Ήστγουντ να καυτηριάσει όσο περισσότερο γίνεται την εξυπηρέτηση του πολιτικοστρατιωτικού ωφελιμισμού από το χιλιοτυπωμένο στιγμιότυπο, τους σχεδόν κιτς θεατρινισμούς και την αντιμετώπιση των απόμαχων σαν χολλυγουντιανούς σταρ μιας χρήσης κυριεύει την ταινία του. Από τον τελευταίο κλητήρα μέχρι τον Κυβερνήτη και από εκεί στον Πρόεδρο των Η.Π.Α, όλοι μετατρέπονται σε απροκάλυπτους τσιρκολάνους που δε διστάζουν με κάθε ευκαιρία να δηλώσουν στις "ατραξιόν" τους (και σε μας), πότε με χιούμορ και διπλωματία και πότε με δηλητηριώδη πραγματισμό πως "όλα γίνονται για το ρευστό". Αν και δεν αμφιβάλλω καθόλου για την οπτική με την οποία αντιμετώπισαν τα γεγονότα, είμαι σίγουρος πως τα υπαρκτά πρόσωπα υπήρξαν πιο διακριτικά και μετρημένα στο πώς φέρονταν και το τι έλεγαν. Εδώ δεν είναι το "Δίκτυο", ούτε ο "Παίκτης", ούτε το "Ο Πρόεδρος, ένα Ροζ Σκάνδαλο κι ένας Πόλεμος", που η υπερβολή στα λόγια και τη συμπεριφορά των χαρακτήρων είχε σκοπό και ουσία. Αντίθετα πρόκειται για μια πολεμική ταινία που όφειλε να είναι λιγότερο δασκαλίστικη και κραυγαλέα στο μήνυμά της. Εν ολίγοις λοιπόν ενώ δε θα υπάρξει θεατής που δε θα αντιληφθεί το νόημα της ταινίας, θα υπάρξουν ενδεχομένως αρκετοί που στο ενδιάμεσο θα σκεφτούν "νισάφι πιά, καταλάβαμε τι θες να πεις".

Μακάρι ωστόσο αυτό να ήταν και το μοναδικό πρόβλημα του έργου. Δυστυχώς δεν είναι καν το σημαντικότερο.

Είναι εκπληκτικό. Αναφέρομαι φυσικά στο πώς ένα αντιπολεμικό έπος δυόμισι ωρών δεν προσφέρει ούτε ένα συγκλονιστικό, συναρπαστικό ή έστω συγκινητικό λεπτό. Πώς μια ταινία που εγείρει πλείστες σκέψεις και αφορμές για προβληματισμό με τα (δύο) θέματα που θίγει, εν τούτοις δεν προσφέρει ούτε ένα δάκρυ, ένα καρδιοχτύπι, ένα γούρλωμα, μια ανατριχίλα. Πού είναι ο Τομ Χανκς που ξεψυχώντας ορθώνει ανάστημα και περίστροφο απέναντι σε ένα άρμα; Πού είναι ο σαδιστής Τομ Μπέρεντζερ που κυνηγά και δολοφονεί τον ειρηνιστή Γουίλεμ Νταφόε; Πού είναι ο Λόρενς Φίσμπερν και οι τραγικές ηχογραφήσεις των δικών του; Η απόβαση στην Ίβο Τζίμα θυμίζει στο στυλ τη Νορμανδία του "Στρατιώτη Ράιαν", αλλά χωλαίνει απίστευτα μπροστά στο πόσο πανέμορφα και ιδιοφυώς γυρισμένη και πόσο πρωτόγνωρα καθηλωτική ήταν εκείνη. Το δε δίλημμα του Ίστγουντ αν θα υποκύψει σε εικόνες "πορνογραφικής" αιματηρότητας ή αν θα κρατήσει χαρακτήρα είναι εμφανέστατο από τις "πήγαινε-έλα" πανοραμικες κινήσεις της κάμερας στις επίμαχες στιγμές και θυμίζει πιτσιρικά που παρακολουθεί τσόντα με το χέρι να καλύπτει τα μάτια- αλλά όχι τελείως. Pick a side, stay there. Αλλά κι αν επέλεγε τελικά, αυτό δε θα το βοηθούσε πολύ. Άλλωστε πώς να λυπηθείς για το θάνατο ενός (κιν/κου) ήρωα, εαν πρώτα δεν έχεις μπει στη διαδικασία να νοιαστείς γι' αυτόν; Όταν στο φινάλε πια θυμηθεί ότι πρέπει να προκαλέσει και ΚΑΠΟΙΟ συναίσθημα, καταφεύγει σε εύκολες συγκινησιακές τακτικές ("you are the best father one could ever have") αλλά είναι πλεόν αργά για δάκρυα ή ο,τιδήποτε άλλο.

Καλογραμμένο σενάριο εξ ημισείας από τους Πολ Χάγκις ("Million Dollar Baby" και "Crash") και Γουίλιαμ Μπόιλς Τζρ., ατμοσφαιρική φωτογραφία και μια ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτη ερμηνεία από τον Άνταμ Μπιτς στο ρόλο του Ινδιάνου Άιρα Χέιζ γλυτώνουν τις "Σημαίες των Προγόνων" από την πλήρη αποτυχία και το διατηρούν στο αξιοπρεπές επίπεδο της "ενδιαφέρουσας ταινίας". Κατά τα άλλα μετά λύπης μου σας πληροφορώ, ότι στην προσπάθειά του να απομυθοποιήσει την εικόνα του τυπικού αμερικανού ήρωα, το μόνο που κατάφερε ο Ήστγουντ είναι να απομυθοποιήσει τον κινηματογράφο ως μέσο.

Υ.Γ. Άλλη μια απογοήτευση. Αν δε βάλω σύντομα πέντε αστεράκια σε ταινία θα σκάσω. Μ' ακούτε; ΘΑ ΣΚΑΣΩ!